Đam Yi study

Tin học 11 – Bài 11: Cơ sở dữ liệu

Cơ sở dữ liệu (Database) – Khái niệm và các thuộc tính cơ bản

Từ việc lưu danh sách học sinh bằng file Word/Excel đến hệ thống quản lý trường học, bệnh viện, ngân hàng… tất cả đều cần tổ chức và lưu trữ dữ liệu khoa học.

💾

Hãy tưởng tượng nhà trường chỉ lưu thông tin học sinh bằng các file rời: 11A1.xlsx, 11A2.xlsx, 11A3.xlsx… Nếu muốn tổng hợp điểm toàn trường thì sao? Nếu một bạn chuyển lớp thì phải sửa bao nhiêu file?

Dễ trùng lặp dữ liệu Khó tìm kiếm – thống kê Dễ sai sót khi cập nhật

1. Khởi động: Lưu dữ liệu kiểu “thủ công” có vấn đề gì? Gợi mở vấn đề

▶

Câu hỏi gợi ý cho học sinh:

• Nếu quản lý học sinh bằng tệp Word/Excel rời rạc thì có những khó khăn gì?
• Khi hàng trăm hoặc hàng nghìn dữ liệu thay đổi, điều gì sẽ xảy ra?
• Vì sao phần mềm quản lý trường học không chỉ là nhiều tệp văn bản ghép lại?

Gợi ý câu trả lời:

“Việc lưu trữ dữ liệu trên máy tính cần được tổ chức khoa học để dễ tìm kiếm, cập nhật và hạn chế sai sót. Đó là lý do chúng ta cần đến cơ sở dữ liệu (CSDL).”

2. Kiến thức mới: Cơ sở dữ liệu là gì? Khái niệm & ví dụ

▶

2.1. Khái niệm cơ sở dữ liệu (CSDL)

Cơ sở dữ liệu là tập hợp dữ liệu có tổ chức, được lưu trữ trên máy tính và được quản lí bằng hệ quản trị cơ sở dữ liệu (DBMS).

2.2. Ví dụ về cơ sở dữ liệu trong thực tế:

• CSDL thư viện: sách, tác giả, năm xuất bản, bạn đọc, phiếu mượn,…
• CSDL quản lý học sinh: hồ sơ cá nhân, điểm, hạnh kiểm, thành tích,…
• CSDL bệnh viện: hồ sơ bệnh nhân, lịch khám, kết quả xét nghiệm,…
• CSDL siêu thị: hàng hóa, giá, tồn kho, hóa đơn bán hàng,…

Ghi nhớ: CSDL phục vụ cho việc khai thác thông tin: tìm kiếm, thống kê, báo cáo,… chứ không chỉ là “nơi cất dữ liệu”.

3. Yêu cầu tổ chức dữ liệu & các thuộc tính của CSDL Thảo luận nhóm – Lý thuyết

▶

3.1. Tổ chức dữ liệu khoa học – Vì sao?

Học sinh có thể thảo luận theo nhóm để trả lời các câu hỏi:

• Vì sao dữ liệu phải độc lập với phần mềm?
• Vì sao phải hạn chế dư thừa dữ liệu?
• Tính nhất quán dữ liệu là gì?
• Tổ chức dữ liệu khoa học mang lại những lợi ích gì?

Gợi ý: Hãy lấy ví dụ từ hệ thống điểm, hồ sơ học sinh của chính lớp em.

3.2. Các thuộc tính cơ bản của CSDL

Các thuộc tính quan trọng:

Ít dư thừa dữ liệu Dữ liệu nhất quán Dễ chia sẻ Độc lập với chương trình Dễ bảo trì – mở rộng

• Ít dư thừa dữ liệu: tránh trùng lặp (tên học sinh, mã học sinh không ghi nhiều nơi không cần thiết).
• Nhất quán: sửa dữ liệu ở một nơi thì thông tin phải đúng ở mọi báo cáo, mọi màn hình.
• Dễ chia sẻ: nhiều người dùng (GV, văn phòng, BGH) có thể truy cập cùng một CSDL theo quyền hạn.
• Độc lập dữ liệu – chương trình: có thể thay đổi phần mềm nhưng vẫn giữ CSDL, không phải nhập lại từ đầu.

Nhiệm vụ sơ đồ tư duy: Vẽ sơ đồ với trung tâm là “Cơ sở dữ liệu”, xung quanh là các nhánh: Ít dư thừa, Nhất quán, Dễ chia sẻ, Độc lập, Dễ bảo trì và mỗi nhánh kèm một ví dụ.

4. Luyện tập: Giải thích tình huống thực tế Làm việc nhóm

▶

Học sinh có thể chia nhóm và thực hiện 3 nhiệm vụ sau:

Nhiệm vụ 1:

• Vì sao việc lưu trữ dữ liệu không tách rời khỏi việc khai thác thông tin?
• Cho ví dụ về sự cần thiết của việc tổ chức dữ liệu khoa học.

Nhiệm vụ 2:

• Giải thích tính nhất quán dữ liệu bằng lời của em.
• Tại sao cần tổ chức lưu trữ dữ liệu độc lập với phần mềm?

Nhiệm vụ 3:

• Vẽ sơ đồ tư duy về các thuộc tính cơ bản của CSDL (ít dư thừa, nhất quán, dễ chia sẻ, độc lập).

Gợi ý trình bày: Các nhóm có thể ghi kết quả vào giấy A3, trình bày 1 phút/nhóm, các nhóm khác nhận xét – bổ sung.

5. Vận dụng: CSDL trong đời sống Bài tập SGK

▶

Nhiệm vụ vận dụng (có thể làm theo cặp đôi):

• Chọn một hệ thống thực tế: khách sạn, bệnh viện, trường học, siêu thị,…
• Mô tả ngắn (5–7 dòng) về:
  • Những dữ liệu cần quản lí trong hệ thống đó.
  • Cách tổ chức dữ liệu để tránh dư thừa.
  • Biểu hiện của tính nhất quán trong hệ thống.
  • Lợi ích khi có CSDL so với lưu thủ công.

Ví dụ: “Trong quản lý bệnh viện cần lưu hồ sơ bệnh nhân, lịch khám, kết quả xét nghiệm… Các dữ liệu được lưu một lần và tham chiếu ở nhiều nơi để tránh trùng lặp. Khi cập nhật kết quả xét nghiệm, toàn hệ thống đều hiển thị đúng, đảm bảo tính nhất quán.”

6. Quiz nhanh: Em đã hiểu CSDL đến đâu? Tự đánh giá

★

1. Phát biểu nào sau đây đúng nhất về cơ sở dữ liệu?

Là bất kì thư mục nào trên máy tính có chứa nhiều tệp. Là tập hợp dữ liệu có tổ chức, được lưu trữ trên máy tính và được quản lí bằng hệ quản trị CSDL. Là một tệp Word duy nhất lưu tất cả thông tin.

2. “Tính nhất quán dữ liệu” có nghĩa là:

Dữ liệu thay đổi liên tục ở mỗi nơi một kiểu. Dữ liệu được sao chép thật nhiều để dự phòng. Dữ liệu phải đồng nhất ở mọi nơi; sửa 1 chỗ thì kết quả phải đúng ở tất cả các báo cáo liên quan.

3. Thuộc tính nào sau đây không phải là thuộc tính cơ bản của CSDL?

Ít dư thừa dữ liệu. Dễ chia sẻ cho nhiều người dùng. Dữ liệu phải được lưu trên giấy trước rồi mới nhập vào máy tính.

Nội dung được biên soạn lại dưới dạng bài giảng học sinh từ giáo án Tin học 11 – Bài 11: Cơ sở dữ liệu.